Bi ma duniya da, wa sini tɛna duniya ban.
A tuma ka jan kosɛbɛ, mɔgɔninfin ni kungosogo tun bɛ ɲɔgɔn sira bɔ. Badenya sira ani teriya sira tun bɛ u ni ɲɔgɔn cɛ.
San dɔ kɛra, kungosogow ka sɛnɛfɛnw ma ɲa, k’a sabu kɛ u tun ye u ka jiri bɛɛ tigɛ : sanji ma na u fɛ yen.
Mɔgɔninfinw tun ye karana don u ka jiriw la o san kelen na. Sanjiba nana olu fɛ yen, u ka sɛnɛfɛnw sabatira haali.
Sonsannin, n’a bɛ wele ko Jaason, o lafilila kojugu. Sogow tɔɔrɔla kɔngɔ fɛ, hali u tɛ kɛta dɔn tugunni. Se banna u ye pewu. U bɛ ka kelen kelen sa kɔngɔ fɛ.
Sonsannin ka kekun : bɛɛ b’o dɔn. O de y’a to don dɔ, Jaason wilila ka se toro ma, ka i kanto :
- N teri toro, kamalenkɔrɔba kɔnɔ fɛɛrɛ mana ban don min, a bɛ sa o don. Ni an ma dabali wɛrɛ tigɛ, kɔngɔ bɛ an bɛɛ bila Kolojɛbugu.
Toro y’a jaabi ko :
- Kɔrɔ Jaason, ne bɛ i ka bila la su ani tile.
- Hatɛ ! I ɲɛ bɛ dunun min na ne bolo, ni an sera ka ɲɔgɔn faamuya, an bɛ dumuni kɛ fo an sago ni an dɔngɔ.
- Kɔrɔ sonsan, a ɲɛfɔ joona katuguni, bilakasuma tere man ɲi.
- Wo bɛ dunun la, e b’i don wo fɛ, ka taga i da a kɔnɔ. An bɛ taga sosenfilaninw fɛ yen. Ne b’a fɔ u ye ko ɲɛnajɛ bɛ an bolo. N b’a fɔ ko n ka dunun bɛ kuma. N’o kɛra u bɛ dumuni sugu bɛɛ kɛ ka an fana. An b’an fa tewu kɛrɛfɛ, ka sɔrɔ ka ɲɛnajɛ kɛ. E yɛrɛ ka kan ka a tɔ faamuya sa.
- Fo ka ɲa kɛ ! N’e ye dɔnkili da, ne b’a laminɛ. Bɛɛ b’a fɔ ko i ka dunun kumana.
- Tigicɔɔ ! I y’a faamuya kosɛbɛ !
O ko fɔra cogo min na, o kɛra ten. Toro y’i kari baradunun kɔnɔ, ka t’i da o ju la tintintin.
Toro y’a sugusugu dunun kɔnɔ tuma min na, Jaason ye dɔnkili da, toro y’a laminɛ. U y’u dege u ka ko la, fo k’u se kosɛbɛ. Kɔrɔ Jaason y’a ka dunun ta ka dulon a kan na, ka sɔrɔ k’a kun da dugu fɔlɔ kan.
A sera o dugu soda la tuma min na, a y’a sɔrɔ dugumusow bɛ jibɔ la foroba kɔlɔnba la. Olu ɲɛ dara sonsannin dununtigi kan tuma min na, u kabakoyara. U dɔ la kelen y’i kanto :
- Kabako segifa filɛ dɛrɛ! Sonsannin dununtigi!
Jaason y’u jaabi ko :
-Aw ma kabako ye fɔlɔ. Ne ka dunun bɛ mɔgɔkan fɔ. Ni su kora bi, aw n’a latigɛ dɔn. Aw ye dugutigi ka so yɔrɔ jira ne la fɔlɔ.
Muso kelen bilara ɲɛnajɛ dunan ɲɛ ka taga dugutigi ka so. Kabini bulon da la, Jaason ye foli kɛ :
- Dugutigi kunnandi, i ni wula !
Dugutigi dalen y’i kanto :
-I danse ! I ni tagama !
Sonsannin donna bulon kɔnɔ tuma min na, dugutigi y’a ni dunun ye. A kabara ko :
-Ne ɲɛkisɛ de bɛ ka nkalon tigɛ wa, ne hakili de bɛ fili la ?
- Eh ! Dugutigi ɲuman ! I ɲɛkisɛ ye tiɲɛ fɔ, wa i hakili ma buluku. Ne ni dunun sera i ka dugu kɔnɔ bi, ka na i n’i ka dugudenw ɲɛnajɛ.
- N ma nin mɛn, n ma nin ye, i ma mɛn si la. Sonsan dununtigi ?! dugutigi kan don.
Sonsan y’a jaabi ko :
- O tɛ kabako ye. Ne ka dunun bɛ kuma, a bɛ mɔgɔkan fɔ.
- Cɛnin wo, i tɛ sabali ! N’i ye ne ka dugu wili ka jɔ a sen kan, ni kisɛ ma ye jaba la i ka dunun ko la, i tɔgɔ ko mɔgɔ salen.
O bɛɛ kɔ, jaason ko ale sɔnna o ma, sabu ale nakun ye ɲɛnajɛ ye.
O yɔrɔnin kelen bɛɛ, dugutigi ye numu faseri bila, k’o ka don dugu kɔnɔ ka ɲɛnajɛdunan ko fɔ gatigiw ye. Jaason kibaruya dara bɛɛ tulo kan. Dugu kɔnɔ, kuma wɛrɛ tɛ fɔ tugun ni dunun ko in tɛ. A kibaruya kɛra ka dugu fa tewu. O kosɔn, mɔgɔ kɔrɔtɔra su koli kɔrɔ.
Kɔrɔlen, ni ɲɛnajɛkɛladunanw jiginna dugu kɔnɔ, mɔgɔ bɛ dumuni bɔ ka taga d’u ma. Dugumɔgɔ ye dumuni sugu bɛɛ dilan, ka taga o di sonsannin ma a jatigila la. O y’a sɔrɔ u y’a bila dunanjiginso kɔnɔ.
Dumunidilaw y’u kɔ don yɔrɔ min na, sonsannin y’a fɔ toro ye k’o ka bɔ, u ka dumuni kɛ. Toro bɔra a ka wonin fɛ. U ye dumuni kɛ k’u fa tewu tuma min na, toro donna a ka bara kɔnɔ a nɔ na.
A kɛra o cogo la haali ! A kɛra o cogo la pɛtɛkɛlɛ ! Wa a tun ka kan ka kɛ ten para ! Bɛɛ b’a dɔn ko a kɛcogo ɲuman si tɛ nin bɔ.
Sani ka su ko, cɛmisɛnw ni npogotigiw ye fɛrɛkɛnɛ fura k’o jɛ. Bilakorow ye kalamugumugu doni, k’o ton fɛrɛ fan kelen fɛ. Musow y’u bolo lateliya, k’u ka sufɛdumuni mɔ k’a sɔrɔ tile ma bin. Dugu kɔnɔ, baro wɛrɛ tɛ ka bɔ sonsannin ka dunun ko kɔ. Ko duman mana dɔgɔ da, mɔgɔ bɛ kɔrɔtɔ. Nka bamanan ko : “Wagati dɔgɔ dalen, se man ko”.
Su kolen, dumuniw kɛra wagati min na, dugutigi ye mɔgɔ bila ka taga a fɔ sonsannin ye ko ɲɛnajɛ bɔtuma surunyana, ko a ka labɛnw kɛ.
O y’a sɔrɔ fɛrɛkɛnɛ fara i ko dakɔnɔni. Cɛkɔrɔbaw, musokɔrɔbaw, cɛmisɛnw, bilakorow ani npogotigiw bɛɛ tun sera fɛrɛ la. Donsow n’u ka marifa don, bilakorow n’u ka kalaw don, musow ni kolonkala don. Ni sonsannin ka dunun ma se ka kuma, dugutigi ye yamariya di k’u k’a faga.
Sonsannin setuma fɛrɛ la, mɔgɔ y’u mɔsɔnmɔsɔn ka sira bila a ye. A n’a ka dununba y’a jɔ fɛrɛ cɛmancɛ la. Kalamɔɲɔ kɛra tasuma la ka yeelen bonya.
Jaason y’a ka dunun bila a kan na, ka dunun fɔ ka bɛn ni dɔnkili ye :
- Ne ka tukutukubara min filɛ, ne ka takataka min filɛ, ni bara ma mɔgɔninfinkan fɔ, dugudenw ka kuntigɛ juru bɛ n na.
Kabini o kɛra, toro y’a jaabi dunun kɔnɔ :
- Tin ! Kin ! Njoo ! Ne bɛ mɔgɔkan fɔ ! Tin ! Kin ! Njoo ! Ne bɛ mɔgɔkan fɔ !
O kɛlen, jama nisɔndiyara, jama kabakoyara. Dɔ ja siranna, dɔ dabali banna.
Dugutigi y’a fɔ sonsannin ye ko a ka ɲɛnajɛ ka di, ko su kelen tɛ u fara ɲɔgɔn na. Sonsan ye su saba kɛ yen sogo ni basi kan, ka sɔrɔ ka tɛmɛ ka taga dugu wɛrɛ la, min kɔrɔtɔlen tun don k’a kɔnɔ.
Surukuba y’o kibaruya mɛn tuma min na, o ye kolikɛba dɔ koron k’o minɛ. A y’a sugusugu a ka dununba wo fɛ ka sɔrɔ ka taga dugu dɔ la. A sera tuma min na, a ko dugutigi ma :
- A fɔ i dugudenw ye, ko u bɛɛ ka na ni basi, sogo, kini, dɛgɛ, ani dumuni duman caman ye. Ni su kora, ne bɛ ɲɛnajɛ bɔ, ne ka dunun bɛ kuma.
Dugumɔgɔ ye dumuni duman sugu bɛɛ tobi, ka surukuba fana n’o ye. Suruku y’o bɛɛ dun ka kolikɛba to bara kɔnɔ. O tun bɛ to k’a kunkolo bɔ wonin fɛ, ka dununtigi nuguma lajɛ o bɛ ka sogo kunun.
Su kora tuma min na, dugutigi ye mɔgɔ bila ka surukuba weele ko ɲɛnajɛ bɔtuma sera.
Fɛrɛ kɔnɔ o wagati la, o y’a sɔrɔ dugumɔgɔw labɛnnen don ni marifaw, ani tamaw ni berekurunw ye. U tun bɛnnen don a kan ko ni dunun ma se ka kuma, surukuba bɛ faga. Dununfɔladunan y’i jɔ fɛrɛ cɛmancɛ la ka dɔnkili da :
- Ne ka tukutukubara min filɛ, ne ka takataka min filɛ, ni bara ma mɔgɔninfinkan fɔ, dugudenw ka kuntigɛ juru bɛ n na.
Kolikɛba diminnen ma kuma. Surukuba ko :
- Aw ka sabali fɔlɔ. Ne hakili bɔra ka kilisi fɔ bara la. Ni o ma kɛ, a tɛ kuma.
U ye yamariya di surukuba ma, ko a k’o laada latilen. A y’a biri, k’a kunkolo gɛrɛ bara wo la, ka dɔgɔdɔgɔninfɔ kolikɛ ye ko :
- N’i ma donkili laminɛ, an bɛɛ bɛ kɛ su ye sisan.
Kolikɛba y’a jaabi ko :
- N kɔni tɛ fosi fɔ, sabu ne nugu lankolon don. Dugumɔgɔ ye ne faga o, dugumɔgɔ ma ne faga o, kɔngɔ bɛ ne faga. N kɔrɔ suruku, i ka ko ye i bolo.
O kɛra yɔrɔ min na, surukuba ye dunun fili, k’i pan ko a bɛ jama cɛci ka boli. O y’a sɔrɔ mɔgɔw sɔmina, u y’a bugo fo k’a faga.
Bara fililen cɛcira dingɛn dɔ kɛrɛfɛ, kolikɛba y’i kari o kɔnɔ.
N badenw, mɔgɔ kana taga sugu la ko i sinamuso tagara, wa dɔ bɛ to ka dɔ madege.
Bamanan ko : « Janfajuru fyɛku kojugu, a bɛ fereke i yɛrɛ kan la. »
Ce conte a été raconté par les élèves du village de Fassa (Mali) et mis par écrit par Oumar Nianankoro Diarra et Antoine Fenayon.
Il a été recueilli dans le cadre du projet "Contes de Fassa" mené par l'association Donniyakadi.
Ce texte a été aimablement revu et corrigé par Charles Bailleul, spécialiste mondialement connu de la langue bambara.
Les dessins ont été réalisés par les enfants du village de Fassa lors d'ateliers organisés en juin 2010 par Donniyakadi et les enseignants de l'école primaire du village. Ces ateliers étaient encadrés par Karim Diallo, illustrateur venu de Bamako, et Armelle Genevois, membre de Donniyakadi.
Cliquez ci-dessous pour la version en français :
Ce texte est protégé par le droit d'auteur. Merci de ne pas le copier et le diffuser sans notre autorisation.
/fdata%2F4981492%2Favatar-blog-1263543927-tmpphp8dUD1C.jpeg){kind=avatar}